Sermaye Piyasası Hukuku Kapsamında Halka Arz Nedir? Süreç Nasıl İşler?

GİRİŞ

Son günlerde enflasyonist ortamdan kaynaklı olarak yatırım araçlarının popülerliğini arttırdığını görmekteyiz. Bu durumdan kaynaklı olarak Borsa İstanbul’un alternatif yatırım araçları arasında her zamankinden daha fazla rağbet görmeye başladığını söylemek mümkün olmaktadır. Borsa’nın rağbet görmesinin yanında kısa zamanda getiri potansiyeli nedeniyle her geçen ay daha fazla katılım sayısına ulaşan “Halka Arz” süreçleri de yatırımcılar açısından cezbedici noktada yer almaktadır.

İşbu makalemizde sizlere, Sermaye Piyasası Hukuku kapsamında şirketlerin Halka arz süreçlerini anlatacak. Bu süreçlere dair yaşanabilecek hukuki durumları mercek altına alacağız.

1. Sermaye Piyasası Hukuku Nedir?

Sermaye Piyasası Hukuku, sermaye piyasalarında işlem yapan tarafların haklarının ve yükümlülüklerinin düzenlediği hukuk dalıdır. Kuruluşu sermaye esaslı olan şirketlerin işlem gördüğü piyasalarda, yatırımcıların hareket ve yönelimlerini şirketlerin değerleri, projeleri ve yayınlamış oldukları bilançoları belirler. Bu bilançolarda ve finansal raporlarda yer alan hususları inceleyen yatırımcılar, şirketlerin geleceğine ilişkin olarak yatırımlarını yenileyerek piyasalardaki konumlarını belirlerler.

Sermaye piyasaları, bir ülkenin ekonomisinde önemli bir rol oynar ve ülkenin finansal sisteminin sağlıklı bir şekilde işlemesi için gereklidir. Sermaye piyasalarında, menkul kıymetler, türev araçlar, yatırım fonları, emeklilik fonları, gayrimenkul sertifikaları, kira sertifikaları gibi çeşitli finansal araçlar aracılığıyla tasarrufların yatırıma dönüştürülmesi sağlanır.

Sermaye piyasası hukukunun temel ilkeleri şunlardır:

• Kamu yararı: Sermaye piyasası hukuku, sermaye piyasalarının kamu yararına uygun olarak işlemesini ve gelişmesini sağlamayı amaçlar. Bu ilke, sermaye piyasasının ekonomik büyümeye, istihdama, rekabete ve sosyal refaha katkıda bulunmasını ifade eder.

• Şeffaflık : Sermaye piyasası hukuku, sermaye piyasalarında faaliyet gösteren tarafların gerçekleştirdikleri işlemler ve sahip oldukları finansal durum hakkında doğru, eksiksiz ve zamanında bilgi vermesini zorunlu kılar. Bu ilke, sermaye piyasasının güvenilirliğini ve etkinliğini arttırır.

• Eşitlik : Sermaye piyasası hukuku, sermaye piyasalarında faaliyet gösteren tarafların eşit haklara ve fırsatlara sahip olmasını sağlar. Bu ilke, sermaye piyasasının adil ve dürüst bir şekilde işlemesini ifade eder.

• Sorumluluk: Sermaye piyasası hukuku, sermaye piyasalarında faaliyet gösteren tarafların yaptıkları işlemlerden ve verdikleri kararlardan sorumlu tutulmasını öngörür. Bu ilke, sermaye piyasasının hesap verebilirliğini ve denetlenebilirliğini güçlendirir.

Sermaye piyasası hukukunun kaynakları şunlardır:

• Anayasa : Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 35. maddesi, herkesin mülkiyet ve miras haklarına sahip olduğunu belirtir. Ayrıca Anayasa’nın 167. maddesi, devletin sermaye piyasasının geliştirilmesine yönelik tedbirler alacağını ve bu alanda faaliyet gösteren kuruluşların denetimine ilişkin esasları düzenleyeceğini hükme bağlar.

• Kanunlar : Sermaye piyasası hukukunun temel kanunu 6362 sayılı "Sermaye Piyasası Kanunu’dur (SPK)". Bu kanun, sermaye piyasasının kuruluşu, işleyişi, denetimi ve düzenlenmesine ilişkin hususları kapsar. Bunun yanında 5549 sayılı "Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun", 5237 sayılı "Türk Ceza Kanunu", 6102 sayılı "Türk Ticaret Kanunu" gibi kanunlar da sermaye piyasası hukuku ile ilgili bazı konuları düzenler.

• Tebliğler : Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), kanuna dayanarak çıkardığı tebliğlerle sermaye piyasası hukukunun uygulanmasına ilişkin ayrıntılı kurallar belirler. Örneğin, halka arz, pay alım teklifi, finansal raporlama, bağımsız denetim, kurumsal yönetim, yatırım hizmetleri gibi konularda çeşitli tebliğler yayımlar.

• Yönetmelikler: SPK, kanuna dayanarak çıkardığı yönetmeliklerle sermaye piyasasında faaliyet gösteren kuruluşların kuruluş, işleyiş, denetim ve yaptırım esaslarını düzenler. Örneğin, Borsa İstanbul, Takasbank, Merkezi Kayıt Kuruluşu, Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği gibi kuruluşların yönetmelikleri bulunur.

• Yargı Kararları: Yargı organları, sermaye piyasası hukuku ile ilgili olarak verdiği kararlarla bu alanda uygulamaya yön verir. Özellikle Yargıtay ve Danıştay’ın kararları, sermaye piyasası hukukunun yorumlanması ve geliştirilmesi açısından önemlidir.

Sermaye piyasası hukukunun uygulama alanları şunlardır:

• Sermaye Piyasası Araçları: Sermaye piyasası araçları, sermaye piyasalarında işlem gören finansal araçlardır. Bunlar menkul kıymetler (hisse senetleri, tahviller, bonolar vb.), türev araçlar (opsiyonlar, vadeli işlem sözleşmeleri vb.), yatırım fonları, emeklilik fonları, gayrimenkul sertifikaları, kira sertifikaları gibi çeşitli araçlardır. Sermaye piyasası hukuku, bu araçların ihraç edilmesi, alım satımı, değerlemesi, kaydı ve vergilendirilmesine ilişkin kuralları belirler.

• Sermaye Piyasası Kurumları: Sermaye piyasası kurumları, sermaye piyasalarında faaliyet gösteren kuruluşlardır. Bunlar aracı kurumlar, bankalar, sigorta şirketleri, portföy yönetim şirketleri, yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, girişim sermayesi yatırım ortaklıkları gibi çeşitli kuruluşlardır. Sermaye piyasası hukuku, bu kurumların kuruluşu, faaliyetleri, denetimi ve yaptırımlara tabi olmasına ilişkin kuralları belirler.

• Sermaye Piyasası Kurulu (SPK): SPK, sermaye piyasasının düzenleyici ve denetleyici otoritesidir. SPK’nın görevleri arasında sermaye piyasası mevzuatını hazırlamak ve uygulamak, sermaye piyasası araçlarının ihraç iznini vermek veya reddetmek, sermaye piyasası kurumlarının faaliyet iznini vermek veya iptal etmek, sermaye piyasasında usulsüzlük veya suistimal tespit etmek ve gerekli yaptırımları uygulamak gibi hususlar bulunur.

• Borsa İstanbul (BIST): BIST, Türkiye’nin tek menkul kıymet borsasıdır. BIST’in görevleri arasında menkul kıymetlerin güvenli ve şeffaf bir ortamda alınıp satılmasını sağlamak, menkul kıymet fiyatlarını belirlemek ve ilan etmek, menkul kıymet işlemlerinin kaydını tutmak ve raporlamak gibi hususlar bulunur.

• Takasbank: Takasbank, Türkiye’nin merkezi takas kuruluşudur. Takasbank’ın görevleri arasında menkul kıymet işlemlerinin takasını ve garantisini sağlamak, menkul kıymetlerin saklanmasını ve transferini gerçekleştirmek, türev araç işlemlerinin takasını ve teminat yönetimini yapmak, repo ve ters repo işlemlerinin takasını ve saklamasını yapmak gibi hususlar bulunur.

• Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK): MKK, Türkiye’nin merkezi kayıt kuruluşudur. MKK’nın görevleri arasında menkul kıymetlerin kaydileştirilmesini sağlamak, menkul kıymet sahipliklerinin elektronik ortamda izlenmesini ve raporlanmasını sağlamak, menkul kıymetlere ilişkin hakların kullanılmasını kolaylaştırmak gibi hususlar bulunur.

• Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB): TSPB, sermaye piyasası kurumlarının meslek örgütüdür. TSPB’nın görevleri arasında sermaye piyasası kurumlarının mesleki faaliyetlerini düzenlemek, geliştirmek ve denetlemek, sermaye piyasası kurumlarının hak ve menfaatlerini korumak, sermaye piyasası kurumlarının eğitimine katkıda bulunmak gibi hususlar bulunur.

2. Halka Arz Nedir?

Halka arz, bir şirketin borsada işlem görülmek üzere, hisselerini halka açması yani satışa çıkarmasıdır. Bu süreçte şirket, belirli bir oranda hisse senedini arz ederek, halka açık bir şirket haline gelir. Halka arzın amacı, şirketin büyümesini desteklemek, sermaye sağlamak ve hisse senetlerini genel halka sunarak yatırımcılara fırsat sunmaktır.

Şirketler, yatırımcılara şirkete ilişkin bilgilerin sunulduğu İzahnameler ve sirkülerler aracılığıyla halka arz sürecinde bulunurlar. Halka arz edilmek istenen şirket gerekli şartlar ile beraber SPK’ya başvurur; SPK’nın onayı ile beraber Halka arz süreci planlanır.

Halka arzın türleri şunlardır:

• Birincil Halka Arz: Birincil halka arz, bir şirketin ilk defa hisselerini borsada satışa sunmasıdır. Bu türde şirket, yeni hisse senedi ihraç ederek, sermayesini arttırır. Birincil halka arzdan elde edilen gelir, doğrudan şirkete gider.

• İkincil Halka Arz: İkincil halka arz, bir şirketin daha önce ihraç ettiği hisselerinin bir kısmını veya tamamını borsada satışa sunmasıdır. Bu türde şirket, yeni hisse senedi ihraç etmez, mevcut hisselerinin sahipliğini değiştirir. İkincil halka arzdan elde edilen gelir, hisseleri satan ortaklara gider.

• Karma Halka Arz: Karma halka arz, bir şirketin hem yeni hisse senedi ihraç ederek hem de mevcut hisselerinin bir kısmını borsada satışa sunmasıdır. Bu türde şirket, hem sermayesini arttırır hem de hisselerinin likiditesini sağlar. Karma halka arzdan elde edilen gelir, hem şirkete hem de hisseleri satan ortaklara gider.

Halka arzın yöntemleri şunlardır:

• Hisse Senedi Satış Yöntemi: Hisse senedi satış yöntemi, halka arz edilecek hisse senetlerinin fiyatının önceden belirlenmesi ve talep toplama sürecinde sabit kalmasıdır. Bu yöntemde yatırımcılar, belirlenen fiyattan istedikleri miktarda hisse senedi talep ederler. Talep toplama süreci sonunda talep edilen toplam hisse senedi miktarı ile arz edilen toplam hisse senedi miktarı karşılaştırılır. Eğer talep edilen miktar arz edilen miktardan fazla ise, talepler orantılı olarak kısılır. Eğer talep edilen miktar arz edilen miktardan az ise, kalan hisse senetleri aracı kurum veya bankalara bırakılır.

• Fiyat Tespit Yöntemi: Fiyat tespit yöntemi, halka arz edilecek hisse senetlerinin fiyatının talep toplama sürecinde belirlenmesidir. Bu yöntemde yatırımcılar, belirlenen fiyat aralığından istedikleri fiyattan ve miktardan hisse senedi talep ederler. Talep toplama süreci sonunda talep edilen fiyat ve miktarlara göre bir denge fiyatı hesaplanır. Eğer denge fiyatı belirlenen fiyat aralığının içinde ise, bu fiyat halka arz fiyatı olarak kabul edilir ve talepler bu fiyata göre karşılanır. Eğer denge fiyatı belirlenen fiyat aralığının dışında ise, halka arz iptal edilir veya yeniden düzenlenir.

• Açık Arttırma Yöntemi: Açık arttırma yöntemi, halka arz edilecek hisse senetlerinin fiyatının yatırımcıların teklifleriyle belirlenmesidir. Bu yöntemde yatırımcılar, istedikleri fiyattan ve miktardan hisse senedi teklifi verirler. Teklif verme süreci sonunda teklif edilen fiyat ve miktarlara göre bir kesim fiyatı belirlenir. Kesim fiyatından yüksek teklif veren yatırımcılar, kesim fiyatından istedikleri miktarda hisse senedi alırlar. Kesim fiyatına eşit teklif veren yatırımcılar, kesim fiyatından orantılı olarak hisse senedi alırlar. Kesim fiyatından düşük teklif veren yatırımcılar ise hisse senedi alamazlar.

3. Halka Arz Sürecinde Yaşanabilecek Hukuki Problemler

Halka arzda hukuki sorunlar, halka arz sürecinde karşılaşılabilecek hukuki problemler, uyuşmazlıklar ve yaptırımlardır. Halka arzda hukuki sorunlar, sermaye piyasası mevzuatına, sözleşmelere, genel hukuk kurallarına ve etik ilkelere uyulmamasından kaynaklanabilir. Halka arzda hukuki sorunlar, şirketler, yatırımcılar, aracı kurumlar, SPK, BIST, Takasbank, MKK gibi sermaye piyasası aktörlerini ilgilendirebilir.

Halka arzda karşılaşılabilecek bazı hukuki sorunlar şunlardır:

• Halka Arzın İptali: Halka arzın iptali, halka arz sürecinin tamamlanmadan sonlandırılmasıdır. Halka arzın iptali, SPK tarafından veya şirket tarafından yapılabilir. SPK tarafından halka arzın iptali, şirketin izahname veya sirkülerde yanlış veya eksik bilgi vermesi, halka arzın kamu yararına aykırı olması, halka arzın sermaye piyasasının güven ve istikrarını bozması gibi durumlarda söz konusu olabilir1. Şirket tarafından halka arzın iptali ise, şirketin talep toplama sürecinde beklediği ilgiyi görememesi, piyasa koşullarının değişmesi, şirketin stratejik karar değişikliği yapması gibi durumlarda söz konusu olabilir2. Halka arzın iptal edilmesi halinde, şirketin bu durumu kamuya duyurması ve talep eden yatırımcılara ödedikleri bedelleri iade etmesi gerekir

• Halka Arza Katılım Sınırlaması: Halka arza katılım sınırlaması, halka arza talep edilen hisse senedi miktarının arz edilen hisse senedi miktarından fazla olması durumunda taleplerin orantılı olarak kısılmasıdır. Halka arza katılım sınırlaması, hisse senedi satış yönteminde uygulanır. Bu yöntemde yatırımcılar belirlenen fiyattan istedikleri miktarda hisse senedi talep ederler. Talep toplama süreci sonunda talep edilen toplam hisse senedi miktarı ile arz edilen toplam hisse senedi miktarı karşılaştırılır. Eğer talep edilen miktar arz edilen miktardan fazla ise, talepler orantılı olarak kısılır. Halka arza katılım sınırlaması nedeniyle yatırımcıların istedikleri miktarda hisse senedi alamamaları bir hukuki sorun olarak değerlendirilebilir.

• Hisse Senedi Fiyatının Düşmesi: Hisse senedi fiyatının düşmesi, halka arz sonrasında hisse senedinin borsada işlem gördüğü fiyatın halka arz fiyatının altına inmesidir. Hisse senedi fiyatının düşmesi, piyasa koşulları, şirketin performansı, rekabet ortamı, siyasi ve ekonomik gelişmeler gibi faktörlere bağlı olarak gerçekleşebilir. Hisse senedi fiyatının düşmesi nedeniyle yatırımcıların zarar etmeleri bir hukuki sorun olarak değerlendirilebilir. Ancak hisse senedi fiyatının düşmesinin tek başına bir hukuki sorumluluk doğurması mümkün değildir. Hisse senedi fiyatının düşmesinin, şirketin veya aracı kurumun izahname veya sirkülerde yanlış veya eksik bilgi vermesi, halka arzda usulsüzlük veya yolsuzluk yapması, hisse senedi fiyatını manipüle etmesi gibi hukuka aykırı bir eylemle ilişkilendirilmesi gerekir. Bu durumda yatırımcılar, zararlarının tazminini talep edebilirler.

4. SONUÇ

Sermaye piyasası hukuku, sermaye piyasalarının güvenli, şeffaf, adil ve etkin bir şekilde işlemesini sağlayan hukuk dalıdır. Sermaye piyasası hukuku, sermaye piyasası araçları, kurumları ve kuruluşları ile ilgili olarak temel ilkeleri, kaynakları ve uygulama alanlarını belirler. Halka arz ise, sermaye piyasası hukukunun en önemli konularından biridir. Halka arz, bir şirketin hisselerini borsada satışa sunarak, sermayesini arttırması ve yatırımcılara fırsat sunmasıdır.

Halka arz süreci, şirketler ve yatırımcılar için birçok avantaj sağlar. Şirketler, halka arz ile büyüme potansiyellerini arttırır, finansman maliyetlerini düşürür, kurumsal yönetim kalitelerini yükseltir, marka değerlerini güçlendirir ve rekabet güçlerini arttırırlar. Yatırımcılar ise, halka arz ile hisse senedi sahibi olur, kazanç elde eder, portföy çeşitlendirir, likidite sağlar ve vergi avantajından yararlanırlar.

Halka arz sürecinde, şirketlerin ve yatırımcıların hak ve sorumlulukları, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (SPK) ve bu kanuna dayanarak Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından çıkarılan tebliğlerle düzenlenmiştir. Halka arz sürecinde şirket özel bir teklif veya talep toplama ile halka açılmaktadır. Halka arza katılım için yatırımcıların yatırım hesabına sahip olmaları ve talep formu doldurmaları gerekir.

Halka arz sürecinde karşılaşılabilecek hukuki sorunlar ise, sermaye piyasası mevzuatına, sözleşmelere, genel hukuk kurallarına ve etik ilkelere uyulmamasından kaynaklanabilir. Halka arzda yaşanan usulsüzlük, yolsuzluk, dolandırıcılık, manipülasyon, bilgi suistimali, ihlal, zarar gibi durumlar hem şirketleri hem de yatırımcıları mağdur edebilir. Bu durumlarda mağdur olan tarafların hak arama yollarını kullanmaları ve zararlarının tazminini talep etmeleri mümkündür.

Halka arz sürecinin sermaye piyasası hukuku açısından önemi büyüktür. Halka arz sürecinin sağlıklı bir şekilde işlemesi için şirketlerin ve yatırımcıların mevzuata uygun davranmaları ve SPK’nın etkin bir şekilde denetim yapması gerekir. Halka arzda karşılaşılan hukuki sorunların çözümü için ise mevzuatın güncellenmesi, yaptırımların arttırılması, yargı süreçlerinin hızlandırılması ve farkındalığın arttırılması gibi tedbirler alınması gerekmektedir. Bu şekilde sermaye piyasasının güvenilirliği, etkinliği ve gelişimi sağlanabilir.

TNC Hukuk & Danışmanlık olarak Sermaye Piyasası hukukundan kaynaklanan halka arz, sermaye arttırımı ve hukuki hak kayıplarından doğan dava süreçlerinde uzman ekibimizle sizlere en iyi hukuki çözümleri sunmak için çalışmalarımızı sürdürmekteyiz. Hukuki danışmanlık için iletişim bilgilerimiz şunlardır;

• Telefon: 0(224) 272 52 52

• E-posta: tnchukukdanismanlik@gmail.com

• Adres: Demirtaşpaşa Mahallesi, Celal Bayar Caddesi, A. Fikri Bozkaya ÖRKAP İş Merkezi No: 12/205 Osmangazi / BURSA